Gora i Gorani u vrijeme Dukljanske srednjovjekovne države (XI-XII vijek)

Oblast Gore koju poznajemo u današnjem obliku je u srednjovjekovnoj dukljanskoj i srpskoj  državi obuhvatala deleko obimniju teritoriju. Ovu teritoriju je nastanjivao narod  koji je po elementima kulture, jezika, običaja i tradicije isti. Tada su  Podgor, Sirinić, Opolje, Gora, Ljuma bila terirotorija nastanjena jednim istim narodom. Zajedno sa oblastima jugoistočno od  Prizrena danas poznatijem kao Podgor i Sirinička Župa, i dijelom Gore prema Dibru sve do sela Radomir koje se danas nalazi u  Albaniji, odnosno do granice Šare sa Korabom.

O Gori u sastavu srpske države postoji  relativno dosta podataka, historijski već opisanih. Međutim potpadanje Gore pod  dukljansku državu do današnjih dana je bila relativna nepoznanica. Ona proističe iz činjenice da su nasljednici Samuilove države, koji su bili slavenskog entiteta nastavili da vladaju oblašću Gore sve do zadnjih  decenija XII vijeka.

Dukljanska uprava započinje propašću Samuilovog bugarskog carstva, odnosno smrću njegova dva sina. Nakon propasti Samuilove države upravu nad teritorijom Gore u naredna dva vijeka imaće mnogi slavenski vladari, neki pokušavajući da obnove II bugarsko carstvo. Upravo će oblast Gore sve do do početka XIII vijeka, kada potpada pod uticaj Nemanjičke države, biti sastavni dio dukljanske države i njihovih vladara. Konstantin Bodin, kao unuk Stefana Vojislava i sin Mihaila, će pokušati obnoviti Bugarsko carstvo. Oblast Prizrena i Gore nisu slučajno izabrani za mjesto krunisanja Konstantina Bodina u rang cara. Naime, granica između Bodinove države i Vizantije je bila na obroncima Šar-planine, odnosno današnje Gore.

Jedna vrlo bitna geografska karakteristika je da je Šar-planina cijelom dužinom od Prizrena sve do najviših vrhova Koraba bila naseljena identičnim narodom. Ovaj granični pojas je u vrijeme Rimskog carstva činio čuveni put Via-Egnatia, odnosno krajevi Gore su bili stražarnice toga puta. Tako neposredno iznad sela Zlipotok postoji još dobro očuvana Rimska stražarnica koja je služila čuvanju ovog puta. Oblast Gore je bila  jedno od dva  mjesta pri prolasku iz Prizrenskog u Pološki basen, pa su vrhovi Šare  bili graničnik među srednjovekovnim državama. Iz razloga čuvanja granica kraljevstava narod je nazivan  kraljevićima, odnosno kasnije Dukađincima, kako su se do prije stotinak godina izjašnjavali svi žitelji Gore.

Žitelji Gore su neposredno prije Dukljanske uprave bili u sastavu Drugog  bugarskog carstava, odnosno Samuliove države. Čak je najjužniji dio Gore sa selima Radomir,Vila Kalis[1], pa do sela Šištejec i Dikance bio i centralni dio uprave Samuilovog sina Gavrila Radomira, koji je ubijen 1014. godine blizu sela Radomir. Njegovo utvrđenje se nalazilo između sela Vila i Kalis. Danas su ostaci te tvrđave poznati kao Doda Kalesi.

Tvrđava Doda Kalesi, koja se danas nalazi u blizini sela Kalis, bila je početkom XI vijeka  utvrđenje Gavrila Radomira, sina Samuila. Radomir je na prestolu bio samo dvije godine (1014-1015), kada ga je ubio brat od strica Jovan Vladislav koje je vladao  sjeveroistočnim dijelovima Bugarske. Pored Radomira ubio je i njegovu ženu a oslepio  njihovog sina. Nakon ubistva Radomira, potom njegovog brata, tvrđava potpada pod vlastelinstvo Vladislava, koji nakon ubistva Radomira ubija i Jovana Vladimira kao zeta cara Samuila, koji je  bio pretendent na presto. U dokumentima se Radomir naziva jeretikom, ali se potvrđuje njegova izgradnja i pravo[2].

Kao župa Gora se prvi put  pominje u doba srednjovjekovne srpkse države, a kao nahija Gora, odmah nakon zauzimanja Prizrena od strane Turaka 1451/5. godine. U devteru iz toga doba zapisana su i sva goranska sela sa brojem kuća i imenima nosilaca porodice.

Pod imenom Gora također je ovdje poznata posebna nahija koja broji 27 sela[3], piše Ivan Stepanovič Jasterbov, ruski konzul koji je obišao područje Gore 1886. godine. Dolaskom Turaka u ove krajeve Gora potpada pod  stalnu tursku vlast i bila je dio Vilajeta Paštrik  koji je pripadao pod Skopsko-bosansko krajište, i prvi sačuvani defteri Skopsko-bosanskog  krajišta nastali su u vrijeme opšteg popisa Rumelije, koji je započet po stupanju na presto Mehmeda II, 1451. godine i trajao je nekloliko godina.[4] Tim popisom su popisani samo nosioci domaćinstava i broj kuća. Prema tom popisu, Brod je tada brojao 50 kuća, Ljubošta (Ljubović) 6 kuća, Radeša 13 kuća, Dikance (Dikanica) 15 kuća, Globoćica (Lipočica) 11 kuća, Zlipotok 10 kuća, Šištejec (Šištevica[5]) 12 kuća, Kruševo (Kruševa) 1 kuća, Dragaš (Kradište, Krakšta[6]), Crneljevo (Crneljeva) 5 kuća, Orašek (Orašek) 5 kuća, Kršavica 5 kuća, Borje 10 kuća, Orgošta ( Orkošte) 14 kuća, Košarište 5 kuća, Orćuša (Orćušta) 3 kuće, Zapod 7 kuća, Pakiša (Pakša) 4 kuće, Očikle (Orčiklje) 3 kuće, Krstac 7 kuća, Rapča 9 kuća, Leštane (Leštani) 5 kuća, Stračeva[7] 3 kuće.

 

Nahija Gora, broj kuća po selima i imena nosioca domaćinstva

 

 

Selo Brod 

Bojko, Stojan, Dobromir, Bojko, Bogdan, Dabiživ, pop, Bogdan, Bradslav, Rajko, Bogdan, Bracan, Milin, Rad, Dragoš, [30 b] Velislav, Dragslav, Novak, Grubač, Bogdan, Dabič, Rajko, Đurđ, Dragij, Bojko, Radslav, Radič, Draja, Bogdan, Ranko, Draga, Dobrslav, Bardo, pop Drajko,  Rajko, Petri, Đura, Draja, Drajko, Jovana, Bogdan, Milič, Bogdan, Brajan, Brato, Radslav, Radič, Lazor, Rajko, Boja.   Kuća 50      Prihod  (nije upisan)

Selo Ljubović  

Bogdan, Bogoslav, Dabič, Bojko, pop, Nikola.  Kuća 6                        

Selo Preminje 

Dragan, Rajan, pop, Dabič, Nikola, Bogdan, Radslav, Rad, Zavišin, Miočin, pop, Stajko, Bogdan, Dobrič, Prib,  [31] Radulo, Malič, Rad, Bojko, Đuro, Bogo, Radmil, pop, Dimitri. Kuća 24

Selo Radeša 

Đurko, Bojo, Rajčin, Bojčič, Bogdan, Rajko, Jovan, Vladko, Ranko, Rajčin, Bogdan, Radslav, Ranko.  Kuća 13

Selo Dikanica 

Radslav, Bojko, Dabiživ, Radič, Miloča, Dabiživ, Dimitri, Nikola, Stanko, Drajko, Bogdan, Bojko, Đurđ, Đin, Rad. Kuća 15

Lipočica [8]

Bogdan, Drakšin, Jovan, Bolzar (?), Nikola, Dabiživ, Radslav, pop, Dragslav, Dabiživ, Dobren.                            Kuća 11

Selo Zlopotok     

Dobretko, Rajko, Krstila, Veljko, Rajčin, Bogdan, Novak, pop, Bog-dan, Šojko. 

Kuća 10

Selo Šištevica 

Radslav, Dobrin, Đurđ, Radslav, Jovana, Bogič, Staniša, Radomir, pop, Grubač, Stanislav, Dragan. Kuća 12             

Selo Kruševa       

Kuća 1  Stanko.                                                                                                                                

Dodatak

Nahija Gora

Selo Nova Sela ,

timar Radslava   Bježan, Lazor, Novak, pop, Radušin, Lazor.  Prihod 500. Kuća 6

Selo Gradište[9]                   

Radič, Stanimir, Drajko, Bogoje.                 Kuća 4  Prihod

Selo Nivce 

timar Maraniča  Star, Dragan, pop.   Kuća 3      Prihod 150 akči                                        

Selo Topoljan ,

timar Ugrina i Ugrina i Maraniča Boja, Ljubec, Rajko, Radulo, Prvojuša, Rado, Jov, Rad, Bogdan, Radslav, Lazar, Pavli, Bradslav, Bogoslav, Brajko, Petr.    Kuća 16   Prihod 800 akči

Selo Lomja ,

Grdan, Novak, Petr, Bojko, Dobrslav.       Kuća 5            Prihod 350

Selo Crnaljeva ,

timar Bahadira Bogdan, Dobra, pop, Dragslav, Ivan.  Kuća 5         

Selo Orešk

 timar pomenutog Bahadira ,Pop Bogdan, Rad, Bogdan, Gruban, Dragič, Đurđ.       Kuća 6  Prihod 250

Selo Kršavica [10]

 timar Miliše Andreja, Stanko, Dragslav, Radslav, Radič. Kuća 5    

Prihod 250 Prihod 310 

Selo Borje

Radslav, Bogdan, pop, Nikola, Gruban, Raja, Ivan, Stojan, Bogilo, Rajko.     Kuća 10              Prihod 500                       

Selo Orkošte ,

Bojko, Stanko, Dobrslav, Stana, Stanko, Bogdan, Dragslav, Novak, Novak, pop,  Vukan, Petri, Dobrčin, Dimitri.        Kuća 14    Prihod 700           

Selo Košarište ,

timar Brajka Dobrslav, Stana, Bojko, Dobrslav, Dobrslav.   Kuća 5.Prihod 300 

Selo Orćušta  

Timar Jovana Rajko, Radič, Bogoje.   Kuća 3   Prihod 150 

Selo Zapot

 timar pomenutog Jovana Dimitri, Đurđ, Petko, Dabič, Radin, Branoš, Dobrslav.      Kuća 7     Prihod 150

Selo Pakša ,       

Bojko, Stajko, Brajslav, Dobrslav.  Kuća 4   Prihod 200

Selo Orčikle                  

Andreja, Dobromir, Milko.            Kuća 3   Prihod 150  

Selo Bjelje                     

Đurđ                 Kuća 1    Prihod 50                                                               

Selo Krstas [11]    

Pop Miloš, Bogdan, Dobrslav, Radmir, Radslav, Bojko, Radko.    Kuća 7   Prihod 350        

Selo Rapča

Petko, Prodan, Bježan, Brajko, Brajan, Dobrmir, Svedko, Rajan, Brajan.    Kuća 9 

Selo Leštani

Timar Jovaniša,  Stanihna, pop, Bogica, Bogdan, Veliša.  Kuća 5  Prihod 450