Kako se narod Gore nacionalno izjašnjavao na popisima od 1948 do 2011.godine ?

O Gori su dosad pisali drugi i uvijek su pitanje porijekla i etnogeneze njenog stanovništva posmatrali i tretirali u kontekstu balkanskih etničkih razgraničenja, osporavanja, svojatanja i negiranja drugih. Mnogi autori ovom pitanju prilaze jednostrano najčešće koristeći matrice iz druge polovine XIX vijeka, odnosno iz vremena stvaranja nacionalnih pokreta (nacija, država) među balkanskim narodima.Sve do 1912. godine, pa i docnije, stanovnici Gore se u nacionalnom pogledu poistovjećuju sa Turcima.

Mada se ova identifikacija prvenstveno vezuje za vjersku komponentu i označava pripadnost islamu, ona u sebi sadrži i elemente pripadnosti turskoj državnoj zajednici. Jer je vrijeme od gotovo pet vjekova turske uprave u narodu stvorilo osjećaj zaklona i sigurnosti. Osim pomenute, u narodu su u upotrebi i neke druge odrednice kao „našinec”, Torbeš i Goranin. Međutim, na zvaničnim popisima stanovništva (1961, 1971, 1981. i 1991. godine) stanovnici Gore se u najvećem broju izjašnjavaju kao Muslimani. Posljednjih godina se sve veći broj Gorana nacionalno izjašnjava kao Bošnjaci čime želi nastaviti kontinuitet sa muslimanskom nacijom.[1][1] Dr. Sadik Idrizi, Jezik i stil

Na popisu koji je održan 1948. godine Gorski srez, koji obuhvata Goru i Opolje, ima ukupno 20.140 stanovnika. Od tog broja su se 12.048 izjasnili kao Šiptari, 6.697 neopredijeljeni muslimani, 1.393 kao Srbi i Crnogorci. Interesantno je da se u čisto gorskim opštinama kao Šiptari izjasnilo 21.5%, neopredijeljeni muslimani 61,7%, dok kao Srbi i Crnogorci 16.8 %. Sigurno da u Gori živi manji broj Albanaca, ali ne u ovom procentu, dok iznenađuje broj Srba kada se zna da je njihov realan broj zanemarljiv. U Gori nema Srba starosjedjelaca nego su to samo službenici, učitelji, policajci i sl.

Međutim, najveći broj stanovnika Gore se na ovom popisu izjasnio kao neopredijeljeni muslimani čime je iskazao nezadovoljstvo i svojevrstan otpor prema ponuđenim modalitetima. Popis iz 1953. godine, koji se smatra jednim od najbolje urađenih na prostoru bivše Jugoslavije, daje novu sliku etnonacionalnog izjašnjavanja stanovnika Gore. Broj stanovnika Gorskog sreza je u poređenju sa 1948. godinom ostao gotovo isti. Sada je ukupno popisano 12.147 stanovnika (indeks  1948/ 1953 je 100,03).

Međutim, došlo je do velikih promjena u pogledu etničkog izjašnjavanja: 489 je Srba, 144 Makedonaca, 2.375 Jugoslovena neopredijeljenih, 9.319 Šiptara i 7.367 Turaka. Broj Srba i Crnogoraca je smanjen kao i broj Albanaca, dok se pojavljuje iznenađujuće veliki broj Turaka (36.6% od ukupnog stanovništva sreza, dok u samoj Gori taj procenat iznosi iznad 60%).

Razlozi ovakvog izjašnjavanja se mogu pretpostaviti. To su, prije svega, bile pripreme za iseljavanje u Tursku, jer godine poslije rata nisu donijele niti ekonomsku niti drugu sigurnost. Pojačana je represija u vrijeme otkupa i oduzimanja oružja, ali je na to uticala i državna politika Srbije koja je bila nezadovoljna demografskim kretanjima na Kosovu.

To će pokazati godine koje slijede i teror u doba Aleksandra Rankovića.  Ovakvo izjašnjavanje ima i jednu drugu dimenziju a to je vezivanje za tursku naciju po osnovu vjerske pripadnosti, a možda i zbog nostalgije za turskim periodom koji je u narodu zapamćen kao siguran u odnosu na sve što se dešavalo nakon 1912. godine. Na ovakvo izjašnjavanje stanovništva je, svakako, uticalo i stvaranje tzv. Balkanskog pakta između Turske, Jugoslavije i Grčke koji je potpisan u Ankari 28. februara 1953. godine.  

Samo u periodu 1945. do 1966. Jugoslaviju je napustilo oko 246.000 muslimana uglavnom iz Makedonije. Tome su sigurno doprinijele i antiislamske mjere komunista, kao što je ukidanje šerijatskih sudova 1946., zatvaranje mekteba, ukidanje derviških redova 1952., isl. Konačno, krajem osamdesetih godina i padom komunizma probudila se nada u bolje dane za islam i muslimane na Balkanu.

Međutim, golgota muslimana je tek uslijedila: progon i nasilna bugarizacija Turaka u Bugarskoj pred kraj vladavine Todora Živkova, ratovi I genocid u Bosni, progoni u Sandžaku i tiranija na Kosovu i Makedoniji u samo jednoj deceniji doveli su do ubistva oko 250.000 muslimana Balkana i trajnog raseljavanja više stotina hiljada  njih u SAD, Australiju i zapadnu Evropu.

Period od 1956-1966 zapamćen je po surovoj vladavini Aleksandra Rankovića. Tada se dogodio još jedan veliki iseljenički talas prema Turskoj. I ovoga puta najviše iseljenih je bilo iz Broda (u kojem se na popisu stanovništva 1953. godine 80% stanovnika deklarisalo kao Turci), zatim iz Kukaljana, Rapče, Zlipotoka, Kruševa, dok je iz ostalih sela bilo manje iseljenih.

Na putu prema Turskoj iseljenici su morali „presjedati” u Makedoniji. Isto tako većina je morala promijeniti prezimena i dodati turske sufikse -lar, -ler oglu, -lardan i sl. Neki, koji su odustali od iseljavanja i ostali u Gori, zadržali su prezimena sa turskim nastavkom koja su do danas zadržali (Hasanlar, Begler, Muratoglu, Mahmutlardan, Ahmetlerden, Kučlar, Mrčolar, Bećirler, Redžeplar, Džemalar, Ljajkolar, Ajdarlar).

Ovdje se, zapravo, završavaju migracije (muhadžirluci) prema Turskoj. Međutim, o ovom talasu iseljavanja iz Gore, ali i iz drugih krajeva bivše Jugoslavije, veoma je malo pisano u dosadašnjoj istoriografiji. Historičar Safet Bandžović je jedan od rijetkih autora koji se bavi ovom tematikom i piše o fenomenu  muhadžirluka, posebno iz Sandžaka i Crne Gore. Osim toga, Aneta Svetieva iz Skoplja je objavila nekoliko veoma korektnih radova sa tematikom iseljavanja muslimana (Torbeša) sa prostora nekadašnje Jugoslavije.

 Poslije 1966. godine Gora ulazi u mirniji period života. Tada dolazi i do ubrzanijeg ekonomskog, infrastrukturnog i sveukupnog razvoja. Ovaj period se u narodu pamti kao vrijeme blagostanja i mirnog života. Tada su stasale i prve generacije školovanih ljudi iz Gore. Dolazi i do nacionalne homogenizacije, pa se na popisima 1971, 1981, i 1991. godine stanovnici Gore u visokom procentu  izjašnjavaju kao Muslimani. (Vidi Tabelu  Nacionalna struktura stanovništva 1961- 1991).

Ovakvo stanje će potrajati par decenija. Broj stanovnika se progresivno povećava, tako da je na popisu 1981. godine registrovano više od 17.000 stanovnika. Međutim, ubrzo dolazi do novih promjena koje će ubrzati raspad Jugoslavije. U zadnjoj deceniji XX vijeka i na početku ovoga vijeka Goru zahvata još jedan veliki iseljenički talas. [1]

Istraživanja koja je obavio Harun Hasani tokom 1992. i 1993. godine ukazuju da se migracija stanovništva Gore odvija u kontinuitetu. Još je tada na prostorima bivše Jugoslavije živjelo 11.900 stanovnika porijeklom iz Gore, a samo u Beogradu 3.668 stanovnika.[2]

I kretanje broja učenika u osnovnim školama na području Gore pokazuje sličnu tendenciju smanjenja, tako da je broj učenika u periodu 1998-2007. godine gotovo prepolovljen. Prema tim podacima, 1999. Trenutno, prema popisu stanovništva održanom marta 2011. godine, u opštini Dragaš živi oko 34 hiljada stanovnika, računajući stanovnike obje oblasti. U raseljenju se nalazi oko 25 hiljada stanovnika obje populacije. Najveće naselje u opštini je Restelica sa preko 6 hiljada stanovnika.

Prema zadnjem popisu u Gori živi 14.723 stanovnika. Etnički sastav stanovništva je veoma heterogen u odnosu na poslednja tri popisa stanovništva. Primjera radi 1971. godine u Gori su se kao Muslimani u nacionalnom smislu izjasnilo  11.054  stanovnika, ili 81 % , dok se 1981. godine izjasnilo 15.922 ili 93,6% i na zadnjem popisu u zajedničkoj državi 1991. godine 16.122 ili 91,7 %. Također, na zadnjem popisu održanom marta mjeseca 2011. godine na Kosovu primjetno je znatno smanjenje broja stanovnika u Gori.