OVO SIGURNO NISTE ZNALI: Kakva je to BOGUMILSKA religija???

Danas dostupne informacije govore o pobožnim ljudima koji su živjeli životom askeze, a koji su bili proganjani od strane Crkve i raznih vlada. Bogomilstvo se širilo i pomjeralo zajedno sa progonjenim sljedbenicima po raznim dijelovima Evrope (tako su, u XII stoljeću, došli i u Bosnu) da bi na kraju malo što ostalo od njega – dolaskom Turaka u Evropu, brojnim krstaškim pohodima i političkim potezima gotovo su nestali. Bogomili se često izjednačavaju sa Crkvom bosanskom. Međutim, radi se o dva različita učenja koja su se našla na istom prostoru u isto vrijeme.

Historijski posmatrano bogomili su oduvijek predstavljali predmet interesovanja velikih svjetskih historiografa. Bogomilizam je bio jedan oblik ranog krišćanstva miješan sa filozofijom Manihejstva, koji potiče sa Perzijskog područja. Bogomilizam nalazi korijene ove slabo razumijevane hereze na Srednjem istoku. Bogomili su svoje doktrine i praksu izveli od manihejaca i pavlićana. Do vladavine Aleksija Komnena, bogomilstvo je bilo zrelo unutar Bugarskog i Bizantskog carstva i prihvatile su ga čak i najutjecajnije porodice u samom Carigradu. Premda su prošli kroz progone, opadanje i u konačnici nestali iz svojih balkanskih središta, bogomili su nakon toga imali utjecaj na poznatije hereze u Francuskoj i Italiji.

Maniheisti, čiji su nasljednici balkanski bogomili, branili su dosljedno dualizam. Prema njima dobro i zlo nisu mogli imati isti izvor, Boga. Između Boga i čovjeka nije bio potreban posrednik i cijela crkvena infrastruktura nije bila ništa drugo do stvar đavola koji pokušava da podrije autoritet Boga i poljulja vjeru ljudi u Njega.

Bogomilizam je gnostički religijsko-politički pokret osnovan za vrijeme prvog Bugarskog carstva od strane sveštenika Bogomila za vrijeme vladavine cara Petra I u X vijeku. Najvjerovatnije nastaje na današnjem području Makedonije kao odgovor na socijalno raslojavanje koje se dogodilo kao posljedica uvođenja feudalizma i kao oblik političkog pokreta i protivljenja bugarskoj državi i crkvi.

Bogomili su pozivali na povratak ranom kršćanstvu, odbacivanju crkvene hijerarhije, a njihovi glavni politički ciljevi su otpor državnim i crkvenim vlastima. To je pomoglo ovom pokretu da se brzo proširi na Balkanu, polako se šireći cijelom Bizantijom pa sve do kijevske Rusije, Bosne, Dalmacije, Raške, Italije i Francuske. Zato su bili proganjani , mučeni i ubijani na najgori mogući način od strane Istočnjačke i Zapadne crkve…

Bogumili ili bogomili?, u pitanju je isti religijski pokret, samo što je naziv bogumili malo savremeniji za razliku od bogomili koji je arhaičnog (starijeg) oblika, zato će se u radu ovaj pokret oslovljavati sa bogomilizam (bogomili).

Bogomili se u 7. vijeku u Armeniji javljaju pod imenom pauliciani, odnosno pavlićani, mada njihovi korijeni su još ranije kroz III vijek u Maloj Aziji poznati pod nazivom arijevci/manihejci. Pod njihovim uticajem nastaje u X veku u Bugarskoj bogomilstvo, nazvano po popu Bogomilu. Pod različitim imenima pavlićanski se impuls iz Bugarske i Vizantije širi dalje na zapad i istok pod različitim imenima: katari u djelu Francuske i uz Rajnu, albigenzi uz gradove Albi, Agen i Tolouse, patareni u Italiji i hrvatskom primorju, krstjani u Bosni i Humu, babuni u Raškoj, te torbeši i pomaci na tromeđu Albanije, Makedonije i Kosova.

Bogomili (heretici) su se javljali pod različitim imenima: bogomili/bogumili, kudugeri (grč. naziv za bogumile), babuni (u Srbiji uobičajen naziv prema makedonskoj planini Babuni), krstjani (naziv uobičajen u Bosni), patareni (tal. naziv prema siromašnoj četvrti u Milanu, Pataria), christiani boni ili veri, boni homines, bonomii, katari (naziv uobičajen u Francuskoj i Njemačkoj prema grč. καϑαροσ: čist) kataristi (oblik od katari), katafrigi (iskvareno od katari), Bulgari ili Bougres (naziv upotrebljavan u Francuskoj prema Bulgarus: Bugarin), konkorećani (Concorretii prema mjestu Concorezzo, sjeveroist. od Milana), popelicani (vjerojatno posprdan naziv iz franc. područja), tekserani (tkalci prema lat. texo, jer su se tkalci isticali kao pristaše te hereze u Francuskoj), garatenses (po Garattusu, jednom od starješina sekte u Italiji), illi de Desenzano (oni iz Desenzana, mjesta na Gardskom jezeru), Sclavini (Slaveni, naziv za one heretike u Italiji koji su podržavali veze s bos. bogumilima), caloiani (naziv u Italiji, jer se njihov jedan biskup zvao Kalojan), Bagnolenses (u Italiji po mjestu Bagnolo u blizini Mantove), gazzari (u Italiji, naziv prema njem. Ketzer), albigenses (prema gradu Albi u grofoviji Toulouse), beggini (u njem. području vjerojatno iskvareno od Albigenses), Torbeši ( na Kosovu, u Albaniji, Makedoniji), Pomaci (u Bugarskoj, i mali broj u Makedoniji).

Bogomilska vjera u Bosni i Sandžaku u dokumentima se naziva raznim imenima: paterenskom, manehejskom, babunskom i slično. Dok su njeni pripadnici samo sebe nazivali dobrim kršćanima. Ovo nam dokazuje da su Bogumili u srednjem vijeku bitisali (postojali) na prostorima od Turske pa sve do Velike Britanije, i ovo je dakle, nepobitna činjenica o postojanju i inetenzitetu Bogumila.

Bogomili su, dakle, bili gnostičko-manihejski nasljednici i kao takvi učili da postoje dva osnovna principa: princip dobra i princip zla: dva su najviša bića, jedno dobro, koje je bilo začetnik svega nevidljivog i duhovnog, a drugo zlo, koje je tvorac svega vidljivog i tjelesnog. Oni su odbacivali sve materijalno, fizičko, a duhovno se prepustali u svojoj vjeri. Nažalost, o učenju “Crkve bosanske” ostalo je vrlo malo zapisa, jer su takvi tekstovi spaljivani kao “knjige nečastive”, te se većina onog što danas znamo o tom učenju zasniva na osudama latinskih inkvizitora.

Ipak postoje dva rukopisa (čija vjerodostojnost, doduše, nije u potpunosti potvrđena) koji se prema gradovima u kojima se čuvaju nazivaju Pariška i Bečka tajna knjiga. To su latinski prijevodi bugarskog, odnosno starobosanskog rukopisa (što se pretpostavlja na osnovu jedne marginalije u kojoj se na prvom mjestu spominje Bosna). Prema “Bečkoj tajnoj knjizi” Satana “bijaše uzmožnik nebesni kod prijestolja gospodnjeg i naredbenik nad svršiteljima što služahu Ocu”. Iz ovog se vidi da su krstjani slijedili srednju neomanihejsku struju, po kojoj je prvobitno sve nastalo iz jednog izvora.

Crkvena hijerarhija, kao glavni oslonac Crkve i provoditelj Crkvenoga zakona, prirodno je postala vidljiv predmet heretičkih napada. Njihova usađena mržnja prema toj hijerarhiji još se više pojačala dekadentnim stanjem u dijelovima crkvenog i redovničkog sveštenstva, koje je hereticima davalo uvjerljiv materijal za njihove napade na Crkvu.

Očito je da je kršćansko shvaćanje Crkve, kako u njezinim božanskim tako i ljudskim vidovima, kao tajanstvenoga Tijela Hristovoga i kao hijerarhijske institucije na zemlji, bilo duboko strano nauku bogomila. Izgleda da su oni izbjegavali upotrebljavati i sam izraz Crkva. Pravoslavna je crkva, naglašavajući materijalni kao i duhovni vid života, po njihovom mišljenju, popustila pred Mamonom i nije bila sposobna voditi ljude prema spasenju. Istinsko kršćanstvo, prema bogomilima, može se jedino naći u njihovim zajednicama; stoga su sebi zadržavali isključivo pravo na naziv kršćani (krstjani).